Doradcy finansowi w Wielkiej Brytanii
W ostatnim czasie w Wielkiej Brytanii, gdzie jest najstarszy rynek doradztwa finansowego przeniesiony z ojczyzny zawodu – Stanów Zjednoczonych, który powstał na przełomie lat 60. I 70. XX w. i rozwijający się od 1986 r. (powstał wówczas Te Institute of Finnancial Planning), znacząco zaostrzono przepisy prawne dotyczące doradców finansowych, w tym doradców inwestycyjnych. W ramach reformy detalicznego rynku usług finansowych RDR (Retail Distribution Review) zakazano doradcom finansowym pobierania wynagrodzenia od instytucji finansowej przy sprzedaży produktów inwestycyjnych, ponadto wprowadzono wymóg posiadania odpowiednich kwalifikacji do wykonywania zawodu (od 2012 r. na poziomie QCF 3, a od 2013 r. na poziomie QCF 4), posiadania i odnawiania świadectwa SPS (Statements of Professional Standing) przez 5 organizacji akredytujących (AB, Accredited Bodies), zachowania adekwatności kapitałowej na odpowiednim poziomie, ciągłego kształcenia CDP (Continuing Profes- sional Development) oraz wprowadzono transparentność relacji doradca-klient poprzez jasne określenie, czy podmiot świadczący usługi finansowe jest pośrednikiem (restricted) czy doradcą (independent). Wprowadzenie tak rygorystycznych przepisów doprowadziło do zmniejszenia liczby doradców finansowych w Wielkiej Brytanii z poziomu ponad 40 tys. w końcu 2011 r. do poziomu ponad 31 tys. zł w końcu 2012 r., a następnie ich stabilizacji na tym poziomie aż do 2014 r. Zmieniła się również struktura wy- nagradzania doradców finansowych.
Sytuacja w Niemczech
Po Wielkiej Brytanii kolejne dwa rynki najbardziej rozwinięte pod względem doradztwa finansowego to Niemcy i Holandia. Jak wynika ze statystyk Europejskiej Federacji Pośredników i Doradców Finansowych FECIF, w Niemczech jest najwięcej pośredników i doradców fnansowych – ok. 300 tys. osób, a dużą rolę odgrywają firmy rodzinne. W 1998 r. utworzono Europejską Akademię Planowania Finansowego (EAFP, Europäische Akademie für Finanzpla- nung), a w 2000 r. Europejską Federację Doradców Finansowych (European Federation of Financial Professionals, EFFP) w Bad Homburg certyfikującą doradców finansowych zgodnie ze standardami EFFP. Nadzór nad rynkiem sprawuje Te Association of German Chambers of Commerce and Industry (Deutscher Industrie- und Handelskammertag, DIHK). Od 1 sierpnia 2014 r. weszła w życie Ustawa o honoraryjnym doradztwie przy inwestycjach kapitałowych, która wprowadziła nową kategorię doradców finansowych opłacanych wyłącznie przez klientów (Honorar-Finanzanlagenberater).
Rynek w Holandii
W przypadku Holandii w 2000 r. powstaje Euro- pean Financial Planning Association (EFPA Europe) odpowiedzialna za kształcenie i certyfkację doradców finansowych, głównie bankowych. Nadzór nad rynkiem sprawuje The Netherlands Authority for the Financial Markets (AFM). W 2013 r. wprowadzono zakaz pobierania prowizji od instytucji finansowych (inwestycje, produkty ochronne, kredyty hipoteczne), co sprawiło, że liczba doradców zmniejszyła się o 20 proc., ale wzrosła liczba elektronicznych platform doradztwa finansowego. Odzwierciedla to pewien trend regulacyjny, związany z zakazem pobierania prowizji od instytucji finansowych, zidentyfikowany również w Wielkiej Brytanii i Niemczech i rodzącą się świadomość, że w pełni niezależne doradztwo finansowe może być wtedy, gdy jest opłacane przez klienta, a nie instytucję finansową w formie prowizji za sprzedaż.
A Polska?
Obserwowane w Polsce ruchy oddolne środowiska niezależnych doradców finansowych przejawiające się w samoregulacji, dobrowolnej certyfikacji według standardów EFFP lub EFPA i zrzeszaniu się doradców finansowych na rzecz reprezentowania interesów swojego środowiska, należy uznać za niewystarczające. Bez wsparcia instytucjonalno-prawnego tych procesów na wzór rynków bardziej rozwiniętych (Wielka Brytania, Niemcy, Holandia) nie będzie możliwy dalszy rozwój rynku doradztwa finansowego w Polsce. Do podstawowych barier rozwoju rynku doradztwa finansowego w Polsce można zaliczyć relatywnie niski odsetek osób oszczędzających (40 proc.) i planujących swoje finanse osobiste, niską świadomość ekonomiczno-finansową społeczeństwa, niskie zaufanie do zawodu doradcy finansowego wynikające z jednej strony z braku ochrony prawnej zawodu, braku jego regulacji i nadzoru ze strony organu państwowego, a z drugiej – z negatywnych doświadczeń osób korzystających z usług pseudodoradców (np.: kredyty walutowe, długoterminowe polisy oszczędnościowo-inwestycyjne, wprowadzanie klienta w błąd, misselling). Ponadto za istotną barierę w rozwoju rynku doradztwa finansowego należy uznać również niechęć do płacenia przez klientów za usługi doradcze i oczekiwanie, że będą one dla klienta za darmo, a doradca rozliczy się z instytucją finansową w formie prowizji. W takim przypadku istnieje oczywisty konflikt interesów między doradcą a klientem. Dopóki splot niekorzystnych czynników i barier w rozwoju doradztwa finansowego będziemy obserwować w Polsce, dopóty rynek doradztwa finansowego w Polsce nie będzie funkcjonował tak jak w najbardziej rozwiniętych pod tym względem krajach europejskich.
Gazeta Finansowa 28.11 – 04.12.2014 r. str. 24
Gazeta Finansowa 22-28 maja 2015 r. str. 54-55
Ewolucja pośrednictwa finansowego w Polsce i Europie
W opracowaniu przedstawiono sytuację obrazującą tendencje zmian pośrednictwa finansowego w kierunku doradztwa finansowego, na dojrzałych europejskich rynkach finansowych, zarówno w kontekście historycznym, jak też w odniesieniu do realiów polskich. Zainteresowanie w tym przedmiocie budzą przede wszystkim tzw. niezależni doradcy finansowi, a więc doradcy, którzy w przeciwieństwie do doradców zależnych nie są powiązani bezpośrednio z żadną grupą, czy instytucją finansową.
Potrzeba definicji
Dodać na wstępie należy, że nie ma jeszcze kompleksowych opracowań dotyczących pozycji prawnej i faktycznej doradcy finansowego na mapie usług finansowych. Ta niejednorodność budzi problemy z uniwersalnym zdefiniowaniem niezależnego doradztwa finansowego. Posiłkując się w tym zakresie dyrektywą Unii Europejskiej na temat pośrednictwa finansowego, uważamy, że doradca finansowy to obiektywny profesjonalista, którego rolą jest przede wszystkim przekazanie klientowi szerokiej, merytorycznej wiedzy na temat gospodarowania kapitałem. Rolą doradcy finansowego powinno być przekazywanie fachowej, merytorycznej wiedzy w taki sposób, żeby klient mógł sam podejmować konkretne decyzje odnośnie kupna tego, czy innego produktu, swobodnie poruszać się po rynku finansowym.
Prawdziwy doradca finansowy powinien wiązać się z klientem na długo, być swoistym odpowiednikiem „lekarza rodzinnego’’.
Obowiązki niezależnego doradcy
Profesjonalny doradca finansowy, kontakt z klientem zaczyna od starannego wywiadu, kompleksowo określającego potrzeby i oczekiwania klienta, odnośnie sposobu inwestowania zgromadzonego kapitału, zabezpieczenia siebie i swojej rodziny, oczekiwań względem przyszłej emerytury, potrzeb w zakresie ubezpieczeń (majątkowych, zdrowotnych, życiowych), nabywania dóbr itd. Na tej podstawie określane są cele klienta. Następnie doradca sporządza na piśmie plan finansowy, w którym proponuje klientowi, jakimi narzędziami i w jaki sposób pożądany cel można osiągnąć. Plan zostaje podpisany przez obie strony i od tej chwili doradca jest odpowiedzialny za jego zrealizowanie zgodnie z przyjętymi założeniami. Doradca finansowy pomaga w stworzeniu całościowego planu finansowego, przewidującego konsekwencje przyszłych zdarzeń pewnych i zdarzeń o różnym poziomie prawdopodobieństwa, w życiu klienta i jego rodziny.
Dopiero na tym etapie, w celu zrealizowania i zoptymalizowania przyjętych rozwiązań pojawić się mogą różnorodne produkty finansowe a wraz z nimi pośrednicy finansowi,w tym ubezpieczeniowi.
Na sporządzeniu planu finansowego kontakt doradcy z klientem nie kończy się. Doradca jest zobowiązany do utrzymywania stałego kontaktu z klientem. Dzięki temu może monitorować skuteczność zaproponowanych rozwiązań i w razie potrzeby weryfikować plan finansowy.
Zatem przyjąć można, że podstawowym i zarazem najważniejszym zadaniem doradcy finansowego jest ochrona majątku klienta, a nie tylko lokowanie nadwyżek finansowych. Takie stanowisko„otwiera drzwi’’ nie tylko dla majętnych klientów, dla których jest dużo ofert na rynku (choćby private banking), ale przede wszystkim dla klientów o przeciętnym poziomie dochodów.
Historia zawodu
Zawód doradcy finansowego nie ma dużego kontekstu historycznego. Jest więc, co najwyżej odpowiedzią na wzrastające wymagania ze strony rynku. Znacznie dłuższym „stażem’’ historycznym legitymuje się zawód pośrednika finansowego.
Pierwsze wzmianki dotyczące zawodu „planer finansów osobistych’’ datuje się od roku 1976 w Stanach Zjednoczonych. Pierwszą firmą, która szkoliła i zatrudniała planerów finansowych była FINANCIAL PLANING STANDARDS BAORDS Ltd (FPSB Ltd). W 1980 r. FPSB Ltd rozpoczęła ekspansję poza USA udzielając pierwszych licencji na szkolenie, egzaminowanie i sporządzanie osobistych planów finansowych. Pierwsze licencje udzielone zostały dla krajów o tożsamym systemie finansowym i prawnym tj. Wielkiej Brytanii i Australii.
Znamiennym faktem jest, że w 1996 r. na Uniwersytecie w Huston wprowadzono do programu studiów ekonomicznych zagadnienia dotyczące planowania finansów osobistych. Dopiero od roku bieżącego zaczęto natomiast stosować zasadę, że absolwenci takich studiów mogą podjąć bezpośrednio szkolenie na planerów finansowych. Wszyscy inni muszą wykazać się 3-letnią praktyką na rynku finansowym.
W 1986 r. w Wielkiej Brytanii powstał Instytut Planowania Finansowego, jako niezależna instytucja zajmująca planowaniem finansów osobistych.
Stan obecny
W przypadku Europy Kontynentalnej brak jest jednolitego europejskiego systemu certyfikacji zawodu doradcy finansowego. Niemniej jednak ogólnie przyjętym standardem jest, że w krajach UE doradcy muszą regularnie co 2-3 lata poddawać się egzaminom sprawdzającym ich kwalifikacje. Sam egzamin natomiast składa się z dwóch części: teoretycznej i praktycznej (tworzenie planu finansowego).
W Wielkiej Brytanii certyfikaty niezależnego doradcy finansowego wydaje Financial Services Authority (odpowiednik naszej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd). Zajmuje się tym także międzynarodowa organizacja Certified Financial Planner Board działająca w 19 krajach. W sumie w Europie działa 48 organizacji branżowych,skupiających specjalistów doradztwa finansowego, czuwających nad jakością usług swoich członków. Jako najważniejsze w tym zakresie można wymienić: powstałą w 1999 r. w Belgii Europejską Federację Doradców Finansowych i Pośredników Finansowych (FECIF) oraz założoną w Niemczech w Bad Homburg European Federation of Finnancials Profesionals ( EFFP ), zrzeszoną w FECIF.
W dniu 16 listopada 2006 roku, powołano w Polsce Stowarzyszenie Doradców Finansowych, pod nazwą Europejska Federacja Finansowych Profesjonalistów Polska (EFFP Polska) z siedzibą w Warszawie ( zarejestrowano w dniu 6 września 2007 r ). W ramach swojego zakresu działania, oprócz czuwania nad jakością pracy swoich członków(certyfikowanych doradców finansów osobistych) , EFFP Polska dba o wysoki poziom szkolenia i certyfikacji doradców finansowych w Polsce, zgodnie z zasadami FECIF.
Członkami Stowarzyszenia mogą być Certyfikowani, obecnie przez EFFP w Bad Homburg, Doradcy Finansowi ( EFG –Asystent Finansowy i EFC – Konsultant Finansowy), którzy poddali się specjalnemu egzaminowi, po odbyciu szkoleń w Europejskiej Akademii Planowania Finansowego w Warszawie ( EAFP ) lub w uczelniach i instytucjach szkoleniowych,akredytowanych przez EAFP ( na przykład Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Gdańska Akademia Bankowa w Gdańsku ).
Szkolenia, prowadzone przez EAFP wspólnie z Uczelniami, mają również formę studiów podyplomowych ( dot.osób z wyższym wykształceniem).
Przewiduje się,że do końca 2007 roku , będzie około 600 Certyfikowanych Doradców Finansów Osobistych ( ok.550 EFG i 40 EFC ).Jest to efekt 3-letniej działalności szkoleniowej i certyfikacyjnej EAFP Polska, akredytowanej przez EAFP w Bad Homburg i działającej w ramach sieci instytucji międzynarodowych .
Regulacją działalności doradców finansowych zajmuje się także Komisja Europejska. W nowym ustawodawstwie UE, określono zasady jakimi muszą się oni kierować w swojej pracy. Mają np. obowiązek poinformowania klienta o tym, czy udzielają mu porady w ramach szerokiego wachlarza produktów czy przeciwnie: działają na rzecz określonej liczby instytucji. Przed otrzymaniem oferty, klient ma prawo dowiedzieć się w jakim rejestrze zapisany jest pośrednik i gdzie może złożyć ewentualne zażalenie na jego usługi. Informacje udzielone przez doradcę muszą być dostarczone na piśmie, w „klarownej i dokładnej formie” i w oficjalnym języku kraju, w którym jest udzielana informacja (lub innym uzgodnionym przez strony). Konieczne jest także ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej[1] .
Brak jednolitej regulacji dotyczy tez kwestii wynagrodzenia doradców finansowych. Doradcy otrzymują bowiem różnego rodzaju honoraria za swoje usługi w zakresie finansowego doradzania. Niektórzy otrzymują prowizje za sprzedane produkty, inni opłaty za usługę doradczą, od klienta, jeszcze inni jedno i drugie.
Zasady pracy certyfikowanego doradcy finansowego – filozofia 4E
Zgodnie z założeniami przyjętymi przez Certified Financial Planner Bard, wszyscy certyfikowani doradcy finansowi winni w swojej pracy przestrzegać tzw. zasad 4 E
- Education-wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje. Doradca
rozwija teoretyczną i praktyczną wiedzę finansową dotyczącą
planowania finansowego na uczelni lub w college'u,
posiadającym w programie finansowe planowanie.
- Examination – egzaminy. Doradca jest zobowiązany
do wielokrotnego składania egzaminów dotyczących różnych
aspektów pracy planowania finansowego.
- Experience- długoletnie doświadczenie w branży finansowej.
Doradca powinien posiadać minimum 3 lata doświadczenia w planowaniu
Finansowym, przed rozpoczęciem starań o zdobycie certyfikatu.
- Ethics- dochowywanie wierności zasadom etycznym. W końcowym
etapie certyfikacji, doradca zgadza się na przestrzeganie kodeksu etycznego.
Statystyki Europejskie
W Unii Europejskiej aż 430 tys. osób trudni się niezależnym doradztwem finansowym. Najwięcej, bo aż 100 tys. specjalistów, pomaga w zarządzaniu osobistymi finansami Niemcom. Kolejne miejsca zajmują: Wielka Brytania (40 tys. doradców), Włochy (35 tys.) i Hiszpania (20 tys.). [2] Szczegółowe dane zamieszczono poniżej.
Liczba doradców i pośredników w wybranych krajach europejskich
Kraj |
Liczba (osoby cywilne) |
Niemcy |
100 000 |
Wielka Brytania |
40 000 |
Włochy |
35 000 |
Hiszpania |
20 000 |
Szwajcaria |
6000 |
Francja |
3500 |
Luxemburg |
3000 |
Niederlande |
3000 |
Belgia |
2500 |
Skandynawia |
1800 |
Irlandia |
500 |
Austria |
500 |
Portugalia |
500 |
Grecja |
300 |
Analizując powyższy diagram, oczywiście należy pamiętać o dwóch zmiennych tj. ilości doradców finansowych i ilości pełnoletnich mieszkańców w poszczególnych krajach.
Liczba doradców i pośredników zrzeszonych w krajowych i międzynarodowych organizacjach branżowych [3]
Kraj |
Członkostwo w krajowych i międzynarodowych organizacjach |
Niemcy |
Krajowe organizacje/30000 DGF-€FPA/15000 FIFA/6420 |
Wielka Brytania |
LIA/23 000 AIFA/17 000 SOFA/8000 IFP/2000 |
Włochy |
ANASF/12000 |
Hiszpania |
AIF/5000 ANAF/1300 |
Szwajcaria |
ASG/750 GSCGGI/750 Krajowe organizacje /1000 |
Francja |
APECI/1400 ANCDGP/800 CNCEF/700 CNCEF/500 AFCGP/26 |
Luxemburg |
ALPP/1180 |
Holandia |
NIBE-SVV/1800 |
Belgien |
BzB/1000 FinPlan/750 APAFI/200 |
Skandynawia |
UUJHsv/650 |
Irlandia |
IBA/300 |
Austria |
OCF/300 |
Portugalia |
APS/250 |
Warto jeszcze w tym miejscu zwrócić uwagę na procentowy udział doradców finansowych w akumulacji kapitału na rynkach finansowych w poszczególnych krajach. Jak sądzę, statystyka ta dobrze obrazuje zaawansowanie w rozwoju doradztwa finansowego, a patrząc szerzej pośrednictwa finansowego w poszczególnych krajach europejskich.
Procent kapitału, jaki trafił na rynek za pośrednictwem doradców i pośredników finansowych [4]
Kraj |
% oszczędności |
Wielka Brytania |
56% |
Belgia/Holandia |
51% |
Niemcy |
36% |
Skandynawia |
35% |
Włochy |
32% |
Hiszpania |
27% |
Luxemburg |
10% |
Francja |
6% |
W analizie statystycznej, dla zachowania pewnych proporcji przypomnieć należy, że wszystkie powyższe dane uwzględniają tylko i wyłącznie doradców certyfikowanych, a zatem zweryfikowanych nie tylko przez sam rynek ale i przez system egzaminów.
Sytuacja w Polsce
Przyznać trzeba, że w Polsce faktycznie świadczony zakres usług wyprzedził regulacje prawne i standardy zawodowe w tym zakresie. Skutkuje to sytuacją, w której doradcą finansowym mieni się zarówno pośrednik ubezpieczeniowy, doradca kredytowy, broker, czy też doradca podatkowy. Prowadzi to do rozmycia standardów zachowań i akceptacji przez rynek osób nie legitymujących się odpowiednimi kwalifikacjami, wiedzą i umiejętnościami.
Stąd też środowisko pośredników finansowych od dawna zgłasza postulaty uregulowania statusu zawodu doradcy finansowego. Ważnym i pierwszym krokiem w tym kierunku byłoby wprowadzenie zawodu doradcy finansowego do polskiej klasyfikacji zawodów. Następnie utworzenie od podstaw standardów kwalifikacji zawodowych dla zawodu doradcy finansowego. Byłoby to impulsem porządkującym rynek, uwiarygodniającym samych doradców finansowych, swoistą regulacją ramowych oczekiwań i wymagań klientów oraz określeniem wymaganych od doradcy finansowego co do wiedzy i umiejętności.
Obecnie przedmiotem dyskusji, między innymi w samej Komisji Nadzoru Finansowego, jest ewentualne notyfikowanie bądź licencjonowanie zawodu doradcy finansowego. Osobiście opowiadamy się za pierwszym rozwiązaniem.
Brak sformalizowania zawodu rodzi określone konsekwencje prawne. Przede wszystkim nie ma przepisów prawnych rangi ustawowej, czy choćby aktów wykonawczych sankcjonujących prawne ramy wykonywania zawodu. Tymczasem rola doradcy dla finansów osobistych wymaga między innymi udzielania rekomendacji produktowych, opracowywania strategii inwestycyjnych, wreszcie dostępu do informacji np. o nieujawnionych źródłach dochodów. Wynika z tego niezbicie, że jest to profesja „o podwyższonym ryzyku’’ odpowiedzialności cywilnoprawnej doradcy wobec klienta, który może mieć wiele powodów do niezadowolenia z usługi doradczej. „Nazwanie’’ formalne zawodu doradcy finansowego w klasyfikacji zawodów powinno, jak sądzę w szybkim czasie przełożyć się na odpowiednie regulacje prawne. Jako kluczowe, w tym zakresie można wymienić kwestie:
- ubezpieczenia OC doradców finansowych,
- ochrony i przechowywania danych osobowych,
- dostępu do informacji niejawnych.
Podsumowanie
Wydaje się, że dzisiaj jesteśmy jeszcze świadkami ewolucji profesji doradcy finansowego. Rozwój tego zawodu związany jest niewątpliwie z wydzieleniem się odrębnej sfery usług od pośrednictwa finansowego, związanego bezpośrednio ze sprzedażą produktów finansowych. Sądzę, że dwie główne determinanty tegoż procesu to:
- po pierwsze, rosnąca liczba i różnorodność produktów finansowych, których znajomość jest ograniczona ,nawet w kręgach profesjonalistów z rynku finansowego,
- po drugie zaś, oczekiwania płynące bezpośrednio od klientów, świadomych swojej sytuacji finansowej, oczekujących długoterminowych planów dotyczących zarządzania finansami domowymi.
Doświadczenia europejskie pokazują, że także w przypadku Polski należy oczekiwać gwałtownego rozwoju tego sektora usług finansowych, w czym pomóc powinna także weryfikacja wiedzy i umiejętności poszczególnych osób, nazywających się obecnie doradcami finansowymi.
dr Franciszek Robert Zięba
[1] Maciej Kossowski "Niezależni doradcy finansowi podbijają Europę",www.expander.pl
[2] Dane takie podaje Europejska Federacja Doradców i Pośredników Finansowych (FECIF)
[3] Dane podaje się za „Europa pośredników’’, Rozmowa z Vincentem J_ Derudderem, sekretarzem FECIF , www.bankier.pl
[4] Dane podaje się za „Europa pośredników’’, Rozmowa z Vincentem J_ Derudderem, sekretarzem FECIF , www.bankier.pl